Björk is een Ijslandse kunstenares. Ze is vooral bekend als zangeres, maar ze is ook actrice, producent en speelt vele instrumenten. Haar stijl wordt omschreven als eclectisch en haar standpunten als anarchistisch. Het valt me moeilijk om van haar werk te houden: het is zeer origineel en uitgesproken, wat me aanlokt, maar telkens als ik het in mijn hart wil sluiten, lukt me dat niet. Kunst hoeft uiteraard niet ‘mooi’ te zijn, maar het moet je toch op één of andere manier toelaten. En bij haar werk heb ik het gevoel dat iets me op afstand houdt, dat ik het niet begrijp. (Vermoedelijk probeer ik juist te hard om het te begrijpen en voel ik vanuit die cerebrale predispositie niet aan wat er gebeurt.)
Het heeft me ook lang dwarsgezeten dat de enige associatie die ik bij haar naam had een viscerale klanknabootsing was. Nu heb ik het eens opgezocht en de Ijslandse voornaam “Björk” blijkt te verwijzen naar een berk, dus van die walgelijke associatie ben ik genezen. Het is gewoon een mooi stukje fauna, hoera! (Alhoewel: in Ijsland wordt er berkenlikeur gebrouwen – onder de naam Björk – en als je daar te veel van drinkt, zijn we weer terug bij af.)
Maar toen zag ik onderstaand filmpje (alternatieve link; via), waarin Björk hardop nadenkt over de invloed van televisie en hoe het toestel er vanbinnen uitziet. Plots vond ik het heel gemakkelijk om van haar performance te houden! In haar rol van excentriek kerstelfje brengt ze ons:
- Een originele kijk op iets dat alledaags is.
- Kinderlijke verwondering en frisse wijsheid.
- De mogelijkheid om zich oorspronkelijk uit te drukken, juist omdat ze niet in haar moedertaal spreekt.
Ik denk dat het fragment het leukste is als je helemaal niets over de context weet. Maar ik was nieuwsgierig en ging dus op zoek naar de herkomst ervan. (Klik op ‘Show‘ om hier meer over te lezen.) [spoiler]Het blijkt een fragment te zijn uit de DVD “Live Zabor” (fragment start rond 6min20′), een film over Björks vroegere band The Sugarcubes. De DVD werd uitgebracht in 2006, maar de concertbeelden zijn opgenomen in 1988. Ik vermoed dus dat ook bovenstaand fragment uit 1988 is; in elk geval gingen The Sugarcubes uiteen in 1992, wat betekent dat het fragment in elk geval meer dan twintig jaar oud is. (In 2006 hield de groep wel nog een reünieconcert om de twintigste verjaardag van hun eerste single te vieren. Vandaar dus waarschijnlijk dat ook de DVD in 2006 werd uitgebracht.) Björks uitleg over televisie is ongetwijfeld humoristisch bedoeld, aangezien ook de andere bandleden dit soort komische monologen houden op de DVD. Eén van hen begint met: “Planets, they are lovely. They are like people.” (“Planeten zijn fijn. Ze zijn net als mensen.”) Iemand anders onthult zijn theorie over de staat Alabama. Je ziet dus een consequent gebruik van dezelfde surrealistische schooltelevisie-stijl.
Uiteraard heb ik ook proberen achterhalen welk boek Björk destijds gelezen kan hebben, maar ik heb geen Deens boek over televisietechniek uit de jaren tachtig kunnen vinden. Als je hier zelf nog achteraan wil gaan, dan geef ik je alvast deze tip: het Deens voor TV is ‘Fjernsynet‘ (en lijkt dus op het Duitse woord ‘Fernseher‘).[/spoiler]
Björk drukt uit hoe je de dingen als kind ziet: natuurlijk is een printplaat in kinderogen een stad met gras tussen de gebouwen. Wat zou het anders zijn? In de reacties wordt van Björk gezegd dat ze wereldvreemd is, of dat ze van een andere planeet komt, maar ik vind haar juist heel aards. Contact kunnen houden met de manier waarop aardse kindertjes de wereld om zich heen zien – zelfs al is het hier vermoedelijk komisch bedoeld – is een lovenswaardige prestatie.
[important]Ik denk dat dit ook iets is om na te streven in het onderwijs: al te vaak wordt er in de lessen fysica antwoord gegeven op vragen die leerlingen of studenten zich nog niet eens hebben gesteld. Het is beter (maar ook moeilijker en tijdrovender) om uit te gaan van hoe jongeren het zien. Door hierop in te spelen, worden de lessen veel effectiever. “Aha, dat flatgebouw is dus een condensator? Leuk, dat wist ik niet!”[/important]
De wetenschappelijke waarheid over televisies is dat het scherm bestaat uit pixels (beeldpunten) en dat iedere pixel uit drie subpixels bestaat, die – behalve voor hypnotiserende televisiebeelden – ook voor interessante diffractiepatronen kunnen zorgen.
De menselijke waarheid is dat, in de meer dan twintig jaar sinds bovenstaand interview werd opgenomen, de meeste elektronische toestellen compacter zijn geworden en daardoor nog moeilijker te doorgronden. Nu zijn – al dan niet Deense – boeken, schooltelevisie zoals Het Klokhuis en websites zoals “How stuff works” dus nog harder nodig dan ooit tevoren.
Ik kan niet anders dan (nogmaals) de derde wet van sciencefiction-auteur Arthur C. Clarke citeren:
“Any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic.”
(“Elke voldoende ontwikkelde technologie is ononderscheidbaar van magie.”)
Voor de volledigheid heb ik Björks Engelstalige tekst hieronder in het Nederlands vertaald.
“Hallo. Het is de kerstperiode en ik zit hier bij mijn TV. Ik heb er de laatste tijd heel veel naar gekeken omdat ik op vakantie ben. En ik heb al die programma’s gezien over allerlei dingen. Over Ijslanders die heel blij zijn over Kerstmis, heel vrolijk, en ook heel serieus en spiritueel. En ook Ijslandse komische mensen gezien die grapjes maken, waar ze heel goed in zijn.
Maar nu ben ik nieuwsgierig. Ik heb de TV uitgezet en nu will ik zien hoe hij werkt. Hoe hij kan maken […], mij in al die vreemde situaties plaatsen. Dus… Het is de hoogste tijd.
Kijk. Dit is hoe het eruit ziet. Kijk hier eens naar. Dit ziet eruit als een stad, zoals een klein model van een stad en alle huizen die hier zijn, en straten. Dit is misschien een lift om daar naar boven te gaan. En hier zijn al de kabels. Deze kabels, die zorgen echt voor al de elektronen als ze hierdoor komen. Die zorgen dat […], die zijn krachtig genoeg om helemaal hierdoor te gaan. Ik las dat in een Deens boek. Deze morgen.
Deze mooie televisie heeft me, zoals ik eerder al zei, in allerlei situaties gebracht. Ik herinner me dat ik er heel van bang was omdat een Ijslandse dichter me gezegd had dat het niet [is] zoals in de bioscopen, waar het ding dat het beeld van zich werpt gewoon licht naar het scherm stuurt. Maar dit is anders: dit zijn miljoenen en miljoenen kleine schermpjes, die licht op je sturen; een soort van elektrisch licht, ik weet het niet precies. Maar omdat het er zo veel zijn, en in feite kijk je naar heel veel beelden als je TV kijkt. Je hoofd is heel de tijd heel druk bezig om te berekenen en om alles samen te brengen in één beeld. En dan, omdat je zo druk bezig bent met dat te doen, kijk je niet erg aandachtig waar het programma waar je naar kijkt echt over gaat. Dus je raakt gehypnotiseerd. Dus alles dat op TV is, het gaat rechtstreeks je hersens in en je vraagt je niet meer af of het juist is of niet. Je slikt maar en slikt.
Dat is wat een Ijslandse dichter me eens vertelde. En ik werd zo bang van televisie dat ik altijd hoofdpijn kreeg als ik ernaar keek. Dan, later, toen ik mijn Deense boek over televisie kreeg, stopte ik met bang te zijn omdat ik de waarheid las, en dat is de wetenschappelijke waarheid, die veel beter is.
Je moet dichters niet tegen je laten liegen.”
Was getekend,
uw pixelpixie van dienst. :-)
Gelijkaardige berichten:
Mooi stukje. Wat IJsland betreft ben ik meer een fan van Sigur Ros. Of ze toegankelijk zijn weet ik niet. De muziek is zeer sferisch, melodieën of riffs spelen ze niet. De teksten zijn vaak in een verzonnen taal, het Hooplands en worden gezongen met een doelbewust vervormde, hoge stem. Ik moet daar nog eens iets over schrijven, dit artikel biedt wellicht een aanknopingspunt.
Sigur Ros:
http://www.youtube.com/watch?v=Bz8iEJeh26E
Ja, Sigur Rós vind ik ook heel mooi! Ik heb hun muziek leren kennen via de radio (het wordt vaak gedraaid bij Duyster op zondagavond), dus de clip had ik nog nooit gezien. Bedankt om de link te posten. Je moet er zeker een stukje over schrijven: ik ben alvast benieuwd om er meer over te lezen.