Kan wetenschap de wereld redden?
9 november 2022
Wetenschap draagt bij, keuze is aan ons
Wetenschap heeft onze levens aantoonbaar verbeterd. Een van mijn ooms werd als kind besmet met het poliovirus. Van die kinderverlamming heeft hij levenslang de gevolgen gedragen, terwijl ik er – een generatie later – tegen gevaccineerd ben. In 2002 was kinderverlamming uitgeroeid in Europa. Geneeskunde, technologie en andere wetenschappelijk geïnspireerde innovaties hielpen sommige problemen vrijwel de wereld uit.
Dergelijke successen zijn gebaseerd op de kracht van twee woordjes, ‘hoe’ en ‘waarom’. Wetenschap vertrekt immers van ogenschijnlijk kinderlijke vragen. Hoe komt het dat we ziek worden? Waarom zijn er seizoenen? Die fundamentele vragen zoeken naar de kern van de verschijnselen in ons lijf en de wereld om ons heen.
Lang niet alle wetenschappers zoeken gericht naar nuttige toepassingen, maar net door hun nieuwsgierigheid te volgen, dragen ze bij tot een betere wereld. Om oplossingen te ontwikkelen, moeten we namelijk eerst het probleem doorgronden. De virussen of andere microben die ziekten veroorzaken, kunnen we niet zien met het blote oog. Het duurde eeuwen voor we de ware oorsprong ontdekten, want eerst moesten we de microscoop uitvinden om hen zichtbaar te maken. Als je eenmaal weet hoe we precies ziek worden, is de eerste stap naar een doeltreffend geneesmiddel vaak al gedaan.
Wetenschappers delen de laatste inzichten van hun onderzoek via het onderwijs en andere kanalen. Zo helpt OurWorldInData.org grote trends te zien. De grafieken tonen ons welke problemen al succesvol zijn aangepakt, zoals de sterke afname van kindersterfte in vele delen van de wereld. Ze tonen ook welke problemen nu prioriteit moeten krijgen als we de toekomstige levensstandaard van mensen op onze planeet op peil willen houden. Denk maar aan de gevolgen van biodiversiteitsverlies en klimaatverandering.
Bepaalde waarden in wetenschappelijk onderzoek zijn intrinsiek gericht op het creëren van gunstige effecten voor de mensheid. Denk opnieuw aan de geneeskunde: een volledige discipline van toegepaste wetenschap puur gericht op het genezen van mensen – en tegenwoordig steeds meer op ziektepreventie. Jammer genoeg kunnen wetenschappelijke vondsten ook ten kwade worden gebruikt: kennis over ziekten en medicijnen kan net zo goed worden gebruikt om gifstoffen of biologische wapens te maken. Bovendien kan de wetenschap zelf ook duistere ideeën absorberen. Begin vorige eeuw werd eugenetica een wetenschap. Die intussen verworpen discipline propageerde racisme. En sommige wetenschappers werken mee aan militaire projecten, van kernwapens tot killerdrones.
Gelukkig zijn (andere) wetenschappers vaak de meest vocale tegenstanders van immorele toepassingen van wetenschap en technologie. In 1955 schreef de Britse logicus en filosoof Bertrand Russell een beroemd geworden manifest tegen het gebruik van kernwapens, dat medeondertekend werd door Albert Einstein en negen andere vooraanstaande wetenschappers. „Denk aan jullie menselijkheid en vergeet de rest”, schreven ze. Bij de huidige klimaatcrisis zien we ook steeds meer wetenschappers het voortouw nemen om regeringen te responsabiliseren. Bovendien zijn grote wetenschappelijke projecten, zoals het internationale ruimtestation ISS of de deeltjesversneller CERN, constructieve internationale samenwerkingen waaraan wereldleiders een voorbeeld kunnen nemen. Een gemeenschappelijk doel helpt schijnbaar onoverkomelijke verschillen en conflicten te overstijgen. Wetenschap confronteert ons met hoeveel we nog niet weten. Met die onwetendheid als gezamenlijke vijand wisselen Russische en Amerikaanse sterrenkundigen data uit en doen Palestijnse en Israëlische natuurkundigen samen metingen in CERN.
Geen onfeilbare bron,
maar wel de beste bron van kennis die we hebben
Toch zal wetenschap nooit in haar eentje de wereld redden, noch om zeep helpen. Wel vormt ze een belangrijke schakel in elke democratie. Geen onfeilbare bron van antwoorden, maar wel de beste bron van kennis die we hebben om onze beslissingen op te baseren. Wetenschap kan ons leren hoe we de wereld kunnen redden, maar het is aan ons om keuzes te maken en uit te voeren.