Gisteren kwamen er ongeveer vijftig leerlingen naar het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Samen met collega Jan Heylen verzorgde ik voor hen een sessie voor de Vlaamse Wetenschapsweek. We behandelden een vraag uit de wetenschapsfilosofie: “Benadert wetenschap de waarheid?”
Dit is een korte beschrijving van de inhoud:
Vroeger dacht men dat de aarde plat was. Vervolgens dacht men de aarde bolvormig was. Telkens was men fout. Waarom zou men dan geloven dat de huidige wetenschappelijke hypotheses waar zijn?* Als antwoord op deze vraag schreef biochemicus en SF-auteur Isaac Asimov ‘The Relativity of Wrong’. Hierin stelt hij dat wetenschappelijke opvattingen in het verleden weliswaar vaak verkeerd waren, maar ze benaderden wel steeds beter de waarheid. Hij illustreert zijn stelling onder meer aan de hand van verschillende hypotheses over de vorm van de aarde. Zijn antwoord is bovendien representatief voor de mening van vele wetenschappers (evenals een deel van de wetenschapsfilosofen**).
In deze les gaan we nader in op de vraag of wetenschap de waarheid benadert. We bekijken verschillende historische voorbeelden en daarbij gaan we na of de stelling van Asimov daarop telkens van toepassing is. Ook zullen we de theorie van Karl Popper, één van de belangrijkste wetenschapsfilosofen, over waarheidsbenadering uitleggen en nagaan of de stelling van Asimov in overeenstemming is met die theorie.
De slides van mijn deel – over Asimov, natuurlijk ;) – en de oefeningen staan nu ook online.
*: De achterliggende redenering wordt pessimistische meta-inductie genoemd.
**: De wetenschappelijke realisten.
Gelijkaardige berichten:
Heel mooi, valt veel over te zeggen, maar ik beperk me voorlopig even tot één punt(je): de derde aanwijzing volgens Aristoteles dat de aarde geen platte schijf kan zijn. Dat wil zeggen: de vaststelling dat schepen eerst met hun romp achter de horizon verdwijnen (ongeacht de richting waarin ze varen). Ik heb dat al vaak gehoord en gelezen, in veel natuurkunde- of aardrijkskundeboeken kom je stelling vroeg of laat tegen. Vaak staat er een reeks afbeeldingen bij. Op het eerste plaatje zie je dan het schip in zijn geheel richting horizon varen, op het tweede is al een deel van de romp verdwenen (achter de horizon bedoel ik), en op het derde plaatje blijft alleen de mast over. In je Power Point krijgen we een soort zijaanzicht: Aristoteles staart naar het schip dat in een keurig boogje wegvaart, netjes de bolvormige omtrek van de aarde volgend. Het leuke is dat het schip zo op het oog al bijna één-zesde van de aardomtrek heeft afgelegd voordat het uit het zicht is verdwenen, zo’n 1.000 kilometer. Zou Aristoteles echt zo ver hebben kunnen kijken? Misschien wel, we kunnen immers ook de sterren zien, maar die zijn toch wel iets groter dan schepen, en verder is deze tekening natuurlijk niet op de juiste schaal. Het schip is eerder verdwenen dan na duizend kilometer. Maar na hoeveel kilometer dan wel? Ik ga nu zoeken en puzzelen.
De tekening is uiteraard slechts schematisch. Lokaal is de aarde bijna vlak (precies het punt van Asimov) en om het effect van kromming beter te laten zien helpt een overdreven voorstelling vaak, al kan het ook grondig misgaan.
Verder had ik me er niet echt in verdiept. Ik dacht gewoon dat het alternatieve beeld – bij een platte aarde met ergens een rand – was heel even de onderkant van de rand zichtbaar zou zijn als een schip over de ging en het schip heel plots uit het zicht zou verwijnen. Het feit dat we zelden echt ver kunnen kijken (door mist etc.) draagt natuurlijk bij aan de controverse.
Ik vond de uitleg met de plaatjes op deze website erg verhelderend.
Leuk, ik zie dat je je er intussen zelf ook een blogpost over hebt geschreven. Inderdaad, zoals je schrijft: “De aarde is een stuk krommer dan we denken.”
Verder ging ik je ook naar Minnaert doorverwijzen, maar dan wel naar een ander stuk uit zijn boek: kijk naar de tekst rond Fig. 23 “Kan ik aan het spiegelbeeld der opgaande zon in een uiterst rustige zee de kromming der Aarde waarnemen?” Meer details hierover in deze recentere bron (die ik toevallig zag passeren op Twitter): presentatie uit 2008 van Robert J. Vanderbei.